Wspomnienia wysiedlonych jarocinian w książce

10 grudnia o godz. 15.00 w Kamienicy Kultury w Jarocinie odbędzie się promocja książki „Wojenne tułaczki. Wspomnienia mieszkańców ziemi jarocińskiej wysiedlonych w latach 1939-1940”. Dodatkiem do publikacji jest płyta DVD z filmem „Podróż do miejsc nakazanych” Klubu Filmowego JAR, który miał premierę dokładnie sześć lat temu.

9 grudnia przypada 84. rocznica pierwszych wysiedleń mieszkańców powiatu jarocińskiego do Opoczna w Generalnym Gubernatorstwie. Zawarte w książce wspomnienia i relacje przynoszą niezmiernie ciekawy materiał do dziejów okupacji hitlerowskiej w Wielkopolsce. Są one z jednej strony świadectwem okrutnej polityki germanizacyjnej okupanta wobec narodu polskiego, z drugiej – obrazują tragiczne losy mieszkańców regionu w latach 1939-1945 oraz ich walkę o przetrwanie w okresie poniewierki wojennej.

Najcenniejsza z punktu widzenia czasu powstania jest relacja Kazimierza Skórzewskiego, którą autor – za namową córki Anieli – zaczął pisać już w lipcu 1942 r., a ukończył w sierpniu 1946 r. Kilka tekstów spisanych zostało w okresie Polski Ludowej oraz w latach 90. W XXI w. powstały wspomnienia czterech kobiet, które w chwili wysiedlenia miały od trzech do sześciu lat. Ich opis opiera się nie tylko na osobistych przeżyciach, ale i opowiadań rodziców. W 2017 r. przeprowadzono i nagrano wywiad z Henrykiem Teichertem, a jego fragmenty transkrybowano na potrzeby niniejszego wydawnictwa. Osobną grupę stanowią relacje potomków osób wysiedlonych. Na tym tle wyróżnia się opis Grażyny Zawadzkiej, powstały – jako jedyny w tym wydawnictwie – z perspektywy rodziny zamieszkującej w powiecie opoczyńskim, która udzielała pomocy przybyłym tu w grudniu 1939 r. Wielkopolanom.

Część publikowanych wspomnień pochodzi ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Jarocinie. Wiele umieszczonych w książce relacji zebranych zostało przez wydawcę na potrzeby niniejszej pracy. Pojedyncze wspomnienia zawarte w publikacji znajdują się także w zasobach Instytutu Zachodniego w Poznaniu, a jeden z tekstów udostępniło Muzeum Regionalne w Opocznie. Swoimi cennymi zbiorami podzieliły się także osoby prywatne.

W książce zgromadzono łącznie 23 wspomnienia oraz relacje rodzinne, które uporządkowane zostały w układzie alfabetycznym. Niektóre osoby, o których mowa w publikacji, przeszły przez obóz przesiedleńczy w Cerekwicy; inne wysiedlone zostały przez punkt zborny mieszczący się w klasztorze oo. Franciszkanów w Jarocinie. Tylko jedno wygnanie, o którym opowiada Joanna Pietrowiak z Wolicy Pustej, miało miejsce w 1940 r. W okresie od jesieni 1939 r. do końca 1940 r. wysiedlono z powiatu jarocińskiego prawie 3340 osób.

Wysiedleni, którzy pojawiają się na kartach książki, reprezentują różne warstwy społeczne i zawodowe. Są wśród nich głównie przedstawiciele ziemiaństwa, rodziny nauczycielskie oraz kupieckie.

Z zebranych w książce wspomnień wyłania się tragiczny los ludzi, boleśnie doświadczonych przez okrucieństwa wojny. Nie oznacza to jednak, że w ich opowieściach nie przewijają się też momenty radosne, które pozwalały zapomnieć o codziennych trudach i niełatwych przejściach. W pamięci autorów mocno utkwiły chwile samego wysiedlenia z domostw. Wiele osób opisuje też warunki życia w cerekwickim obozie. Zdecydowanie mniej relacji dotyczy krótkiego pobytu w punkcie zbornym w klasztorze franciszkańskim w Jarocinie, ale wątki te są niezwykle interesujące i ukazują się drukiem pierwszy raz. Kilka osób relacjonuje też pełną udręki podróż koleją do Generalnego Gubernatorstwa, w stłoczonych ponad miarę wagonach. Nasycone trwogą i lękiem są opisy obrazujące tułacze losy mieszkańców ziemi jarocińskiej na wysiedleniu. Choć ta gehenna trwała kilka lat, Wielkopolanie z ogromną życzliwością i sympatią wspominają mieszkańców ziemi opoczyńskiej, którzy przyjęli jarocinian pod swój dach. Przytaczają przy tym różne formy pomocy, którą niosła im miejscowa ludność. Wielu wysiedlonych zżyło się bardzo mocno z nowym środowiskiem, czego dowodem są relacje utrzymywane jeszcze bardzo długo po zakończeniu wojny. Warto tu zaznaczyć, że wiele wspomnień ma doniosłe walory poznawcze dla dziejów różnych miejscowości okolic Opoczna. Często Wielkopolanie dokładnie opisują stosunki sąsiedzkie, zwyczaje i wygląd niewielkich wsi/miasteczek, w których się znaleźli, tak odmiennych od znanych im miejscowości w Poznańskiem. Nierzadkie są też przypadki, gdy jarocinianie opowiadają o tym, jak angażowali się w pomoc niesioną miejscowym partyzantom.

Publikacja ukazuje się w 84. rocznicę pierwszych wysiedleń mieszkańców powiatu jarocińskiego do Opoczna w Generalnym Gubernatorstwie. Wydawcą są Jarocińsko-Opoczyńskie Stowarzyszenie Wspólna Pamięć i Muzeum Regionalne w Jarocinie. Zespół redakcyjny tworzyli Ilona Kaczmarek, Robert Kaźmierczak i Jarosław Szych.

Książka powstała dzięki dotacji udzielonej przez Powiat Jarociński, a także wsparciu finansowemu Muzeum Regionalnego w Opocznie, Biblioteki Publicznej im. S. Janasa w Opocznie i Banku Spółdzielczego w Jarocinie. 

„Wojenne tułaczki” będzie można nabyć w cenie 30 zł podczas spotkania promocyjnego w niedzielę 10 grudnia w Kamienicy Kultury, a także w Muzeum Regionalnym w Jarocinie (Pałac Radolińskich), w Księgarni na Paderewskiego i w kinie Echo.